7 burung pemali bangsa iban

kitai iban kelia pechaya ka setiap utai ka idup nya bisi semengat magang. Aku bisi mejuraika tauka negu entang pengarap kitai ka pechaya ka petara/antu datai dalam kenyap/mimpi, bejaku tauka nulung. Lalu, aku mega bisi madahka penemu kitai Iban ka arap/pechaya ka petara bejaku ari/nengah burung, lalu ari burung tu tadi, nentuka patut tauka enda patut kitai bejalaika sebarang pengawa.
      Kitai Iban dulu menya pechaya amat ke bunyi burung dikena nentuka nasit siku orang ti ninga iya. Ari tu tadi meh penatai pengarap beburung dalam pengidup Iban menya. Kenu ko orang tuai, Petara ngena munyi burung dikena ia nguasa pengidup mensia. Kelimpah ari Lang Sengalang Burung, bisi 7 iku burung ti besai amat reti dalam sistem pengarap lama kitai, iya nya Ketupung, Beragai, Bejampung, Pangkas, Embuas, Papau enggau Nendak.
              Nitih ka jerita tuai, semua tujuh iku tu mali magang, lalu sida tu jadi enggau anak Lang Sengalang Burung, reti nya sida ia tujuh iku tu tadi menantu ia magang. Nyadi dulu bejurai ke pasal Lang Sengalang Burung (Brahmany Kite), kedua bali nama Ia Aki Jugu Menaul Tuntung, entua segala burung mali. Lang Sengalang Burung diau ba Bukit Tutup ba kampung Sungai Merakai (Kalimantan Barat). Lang Sengalang Burung tu anak tuai Raja Jembu enggau bini ia Endu Endat Baku Kansat. Reti ia, Sengalang Burung tu uchu Raja Durung enggau bini ia Endu Cherembang Cheremin Bintang, Tukuh Lawang Pinggai Bekaki. Sengalang Burung jadi enggau Endu Dara Sentaba Balun Kupak, Indai Kechendai Bepantak Jirak. Lebuh bini Sengalang Burung sakit, dua iku menyadi ia ianya Menjaya (menyadi ari biak ke nyadi Manang Bali) enggau Ini Inda ngaga pelian betawai lalu ngerai ka bini Sengalang Burung. Udah nya nama bini Sengalang Burung lalu ditukar ngagai Endu Sudan Berinjan Bungkung, Endu Tiu Tiong Menyarung.
        Sengalang Burung seduai bini ia beranak ke tujuh iku anak indu enggau siku anak lelaki. Semua anak indu Sengalang Burung jadi enggau burung mali (omen bird), nya alai semua ia 7.
Endu Dara Tinchin Temaga Endu Cherebuk Mangkuk China jadi ke Burung Ketupung
Endu Langgu Ketunsung Ngerembai, Dayang Kumang Bungai Entekai jadi ke Burung Beragai.
Endu Kechapah Dulang Midung, Dayang Kumang Ketunsung jadi ke Burung Bejampung.
Endu Bentuk Chincin Pengabas, Endu Letan Pulai Emas jadi ke Burung Pangkas.
Endu Kechapang Dulang Mas, Iyak Ketupung Bungas Libas jadi ke Burung Embuas.
Endu Mua Puchung Pengabas, Pinggai Besai Nadai Meretas jadi ke Burung Papau.
Endu Dara Chempaka Tempurung Alang, Patri Langit Dayang Kumang jadi ke Burung Malam.
Kengka ke siku-iku anak lelaki Lang Segalang Burung ianya Aji Berani Ngilah Bulan, Entri Suka Raja Rengayan jadi enggau anak Raja Sempulang Gana ti benama Endu Sintung Benih.
Nyadi diatu kitai ngenang laki 7 iku anak indu Aki Lang Sengalang Burung, nitih ka jurut ari 1 ngagai 7, ya ke 1 nya ka paling bisa.

7 Burung Mali (7 Omen Birds):
1. KETUPONG (Rufous Piculet)
Ketupung tu kekadang dikumbai orang Entis, Ketuai burung mali tujuh iku. Iya menantu Lang Sengalang Burung. Kitai pechaya ke burung Ketupung tu tu burung tengkelak, baka orang tunggal jaku reti ia ngasi, bekuasa, enda tau enda dititihka (authorritative and deliberate). Mayuh orang ngumbai ketupung nya jaluh tauka kikih iya ke bendar, ketupung tu sebansa burung belatuk ti mangah. Dalam timang, Ketupung dikangauka lemambang enggau nama Enting Naing Besumbing Tulang, Raja Taka Nempurung Balang, diau di Tapang Undang nyempayan bungkung, Rajang Nunggi nunggang baka tumbang gempung jejabang Ketupung jadi ke anak Lang Sengalang Burung ke Benama Dara Tinchin Temaga, lalu beranak ke anak lelaki siko benama Gom ti jadi ke Serani Bungsu Tedung ari Panggau Libau.

2. BERAGAI (The Scarlet-Rumped Trogon)
Beragai tauka kedua bali nama Beragai Sematai Menang Burung, diau ba rumah panjai Lang Sengalang Burung lalu bilik iya nangkan bilik Ketupung. Beragai tu anak Bujang Sebabang Bunga Rangkai. Enti orang ninga munyi Beragai dulu agi ari munyi Ketupung, reti nya burung iya manah laban nya ngayuka iya deka bulih padi tang enti munyi Beragai di dinga dulu ari Bejampang, reti nya ruang bilik orang ke ninga deka ditinggang penusah.

3. BEJAMPUNG (Cristed Jay)
Bejampung tu anak Bujang Kengkang Kerama ti jadi ke Endu Kechapah Dulang, Dayang Kumang Bunga Kenunsung. Nitihka penemu org tuai, Bejampang tu lansik amat ninga lalu jampat amat ngelala. Iya mega ngembuan mata ke lansik (keen sighted) enggau pending ke lansik (sharp hearing). Dalam pengarap kitai menya, lemambang selalu ngangauka Bejampung ngena nama Bujang Kumang Menua Aji, Sengkajang Rejar Batang Munyi, Bujang Berumpang Rarung, Puchuk Ke Tugang Nunggang Tansang, Anak Munsang Ngemata Menua.


4. PANGKAS (Maroon Woodpecker)
Pangkas tu seraban ari burung belatuk ti dikumbai kutuk. Iya anak Bujang Lachau Kurin, jadi ke Endu Punggang Leletan Pulas, endu Bentuk Tinchin Pengabas, Endu Leletan Bujang Emas.


5. EMBUAS (Banded Kingfisher)
Embuas tauka membuas tu anak Raja Taka. Kenu ku cherita tuai, munyi embus nyelai amat iya nya baka munyi “orang ke mentas jaku” . Nya kebuah iya dikumbai orang burung kasih tauka burung sinu tang iya mega selalu dikumbai orang burung berat ketegal ti suah mai berita ti enda menuku.

6. PAPAU (Diard’s Trogon)
Papau tu anak Lalak Pala ba rumah panjai Lang Sengalang Burung , lalu iya mega dikumbai Senabung , Munyi pau pau pau selalu didinga ba kampung puang sereta jarang ditujah mensia. Tang, taja baka nya munyi Papau kekadang baka munyi orang manjung gaga. Nya kebuah iya selalau dikumbai burung panjung tauka kelabu Papau nyenabung. Lebuh munyi iya didinga baka nya, iya dikumbai burung darah. Kitai Iban selalu takut ninga munyi Papau laban munyi burung tu mai rita pemati. Taja bakanya munyi, papau mega bisi mai reti ti manah laban Iban pechaya Petara deka ngelindung sida ia ari utai ti jai baka serang kayau ari munsuh. Sema jaku kitai ninga munyi Papau ba rantau jalai kitai pulai ari umai tauk ari kebun, munyi burung nya mai reti ti manah. Tajapan penusah bisi datai nuntung, kitai deka selamat ditulung kuasa Petara. Nya kebuah kitai Iban arapka kediri ninga munyi Papar sebedau nurun ngayau, laban reti nya Petara deka nulung mandung sida. Nitihka jerita tuai, antu tau madamka suluh buta (ngajih ke munsuh buta) lebuh munsuh nyerang sida ba rantau jalai. Nya Papau dikumbai Burung Bula.


7. NENDAK (White-Rumped Shama)
Nendak diau enggau indai iya ba bilik di pelabuh. Nendak tu enda bebini. Lebuh bumai, orang ngarapka diri bisi ninga munyi iya laban iya mai reti ke chelap, mai pengelikun sereta pengelantang. Nya kebuah Nendak dikumbai burung chelap. Maya bumai tauka pindah ke rumah baru, orang suah ngangauka burung Nendak maya besampi.

Kelimpas ke ari 7 iku burung mali ke dirintaika aku ba atas, siku agi burung ka balat endar besai reti dalam pengidup kitai Iban kelia ianya Kenyalang. - Ari pemesai reti burung ti, nya kebuah Gawai Burung dikumbai orang Gawai Kenyalang mega.

Kenyalang (Rhinoceres Hornbill) suah disebut dalam timang lebuh maia Gawai Kenyalang tauka timang amat. Lemambang ti ngesuhka leka timang Kenyalang selalu nyebut kenyalang tu dikirumka Petara nyaup bala ngayau ngalahka munsuh. Ngambi ka banding burung kenyalang datai bepuluh puluh iku lalu mantuk sereta ngemutaka mata munsuh. - Dikena ngingatka tulung ari burung kenyalang tu, replika tauka pentik burung kenyalang didirika ba tiang di tanju lebuh maia orang miring begawai. (Gawai Burung/Gawai Kenyalang).